Tomasz Zieliński urodził się w Krakowie 28 marca 1802 roku. Był synem Jakuba i Jadwigi Zielińskich. Akta zaznaczają pochodzenie szlacheckie, a pośmiertny Inwentarz wymienia wśród różnych przedmiotów metalowych skromną „pieczątkę rżniętą na mosiądzu z herbem zmarłego”. W Krakowie ukończył 5 klas gimnazjum, po czym w 1819 roku znalazł się już w Warszawie.

Biografowie podkreślają, zgodnie z aktami, że Zieliński osierociał wcześnie. Sugerują też, że nie posiadając bliższej ani dalszej rodziny rekompensował brak ciepła domowego ogniska namiętnym zamiłowaniem do dzieł sztuki i starożytności, któremu pozostał wierny do końca życia. Zamiłowanie owo miało się rozbudzić pod wpływem kontaktów z opiekującą się nim w Krakowie Elżbietą Skotnicką, właścicielką bogatego zbioru obrazów. Sieroctwo Zielińskiego nie musiało zresztą być wówczas całkowite, bo do Warszawy przyjechał zapewne z matką, skoro wiemy, że zgodnie ze swym życzeniem został pochowany na Powązkach obok jej grobu. Nie był również jedynakiem: miał brata – Jana, z którym, jak się wydaje, nie utrzymywał bliższych stosunków. Na jedyny jego ślad natrafiamy dopiero w roku 1859, gdyż już po śmierci Tomasza usiłuje on zabiegać o prawa spadkowe, występując wówczas z tą motywacją o odpis „Stanu Służby” zmarłego brata. Istniała też dalsza rodzina, do której należał późniejszy spadkobierca zbiorów, Aleksander Bronikowski.

W Warszawie uzupełnił Zieliński swe wykształcenie średnie kończąc Gimnazjum Wojewódzkie. Po czym, jako niezamożny młodzieniec, w 20 roku życia, 3 lipca 1821 roku rozpoczął karierę urzędniczą od nader skromnego stanowiska aplikanta Biura Urzędu Municypalnego m. Warszawy z pensją 90 rubli rocznie, która „w nagrodę jego szczególnej pilności powiększoną mu została stopniowo aż do 240”.

Zdobyta pozycja urzędnicza, choć jeszcze niewysoka, pozwoliła Zielińskiemu na założenie rodziny. 20 listopada 1825 roku ożenił się z Teofilą Piątkówną – córką warszawskiego drukarza, Tomasza Piętki. Małżeństwo pozostało bezdzietne, w sprawach majątkowych było rozdzielone.

W roku 1829 przeniósł się Zieliński do służby w policji, obejmując 31 lipca posadę pisarza Cyrkułu VII z pensją 225 rubli rocznie. W związku z tą decyzją pozostaje zagadką stosunek Zielińskiego do powstania listopadowego; wprawdzie w aktach urzędowych zaznaczono, że nie brał udziału w powstaniu, ale i nie musiał się w tym czasie specjalnie zasłużyć władzom carskim, skoro później odliczono mu ze stanu służby półroczny okres od 11 marca do 16 września 1831 roku. Fakt ten nabiera wymowy w świetle wspomnianej wiadomości, zanotowanej przez Prota Lelewela o przynależności Zielińskiego do Towarzystwa Patriotycznego.

16 września 1831 roku został Zieliński adiunktem Cyrkułu VII z pensją 300 rub. 22 grudnia 1832 roku został adiunktem Cyrkułu XI. 23 marca 1833 roku pełnił obowiązki komisarza Cyrkułu XI już jako podwładny oberpolicmajstra Andrzeja Storożenki. Od tego momentu szybciej następują awanse i odznaczenia Zielińskiego. 25 maja 1833 roku został komisarzem Cyrkułu VII z pensją 600 rub. rocznie i dodatkiem 150 rub. na najem lokalu i potrzeby kancelaryjne. 28 lipca 1833 roku został komisarzem Cyrkułu IV. W roku 1834 zamieszkiwał przy ul. Franciszkańskiej, nr 1819, w 1835 roku przy ul. Gęsiej, nr 2286. Pozostając na stanowisku komisarza Cyrkułu IV otrzymał 7 listopada 1834 roku Order Św. Stanisława IV klasy. 20 października 1835 roku został znów komisarzem Cyrkułu VII, obdarowany 9 lipca 1838 roku brylantowym pierścieniem za wzorową służbę. W latach 1836-1840 zamieszkiwał przy ul. Chłodnej, nr 930. W 1840 roku, 30 marca, wrócił znów do Cyrkułu XI jako jego komisarz i 8 października tegoż roku otrzymał Order Św. Anny III klasy, a ponadto w latach 1840-1842 cztery podziękowania za gorliwą służbę (5 czerwca i 7 września 1840 roku, 20 września 1841 i 15 października 1842 roku) oraz 31 stycznia 1846 roku nagrodę pieniężną w wysokości 200 rub. W okresie pełnienia tej służby zyskał już dużą popularność w Warszawie, a mieszkając od 1841 roku w „Dziekance” (ul. Bednarska, nr 2677) prowadził tam wspomniany salon o charakterze intelektualnym i artystycznym. 17 kwietnia 1846 roku został zwolniony ze służby na własne żądanie i do 28 czerwca tegoż roku pozostawał bez pensji. 29 czerwca 1846 roku rozpoczął pracę jako referent w Biurze Kontroli i Rachunkowości Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych z pensją 750 rub. Rocznie – znów jako podwładny Storożenki, który od 1843 roku był Głównym Dyrektorem Komisji.

30 grudnia 1846 roku został Zieliński mianowany naczelnikiem powiatu kieleckiego jako urzędnik VII klasy, czyli bez awansu, z taką samą jak na poprzednio zajmowanym stanowisku pensją 750 rub. i dodatkiem 225 rub. Blisko dwunastoletni pobyt w Kielcach był okresem intensywnej działalności Zielińskiego, który nie zaniedbywał przy tym warszawskich kontaktów ze światem artystycznym i kolekcjonerskim, dzieląc czas między czynności urzędowe a życiową pasję. Dzięki częściowo zachowanym archiwaliom można zapoznać się bliżej z systemem funkcjonowania Zielińskiego na stanowisku kieleckiego naczelnika, który niewątpliwie w sporej mierze dobrze zasłużył się Kielcom. Śladem jego starań o podniesienie dobrobytu mieszkańców są zarówno udzielane pożyczki budowlane, jak i zorganizowanie, bez dodatkowych kosztów dla miasta, tzw. zupy rumfordzkiej dla ubogich, za co w czerwcu 1847 roku otrzymał pochwałę w imieniu Namiestnika Królestwa. Dopuszczał się jednak przy tym Zieliński, jeśli nie jawnych nadużyć, to w każdym razie karygodnych zaniedbań, pokrywanych zręcznością w lawirowaniu, graniczącą z zuchwalstwem, opartym zapewne na przekonaniu o wszechmocy warszawskiej wysokiej protekcji i niezawodności systemu łapowniczego. Formalnie służbista – Zieliński angażował się też niejednokrotnie w protegowanie osób politycznie skompromitowanych. Tę stronę jego działalności potwierdzają nie tylko opinie współczesnych, ale i źródła archiwalne. Na przykład w roku 1855 na prośbę przełożonej klasztoru Panien Bernardynek Św. Katarzyny, której polecono pięcioletni dozór nad aresztantką polityczną, panną Klotyldą Roiła, Zieliński w ciągu niespełna dwu miesięcy uzyskuje od Paskiewicza zwolnienie jej z więzienia. Tego typu interwencje przeprowadzane były czasem zapewne nie bez uwagi na własne korzyści materialne czy raczej bezpośrednie kolekcjonerskie zyski. Namiętność niezbyt majętnego kolekcjonera prowadziła w konsekwencji do mniejszych lub większych kolizji z prawem, do pojawienia się wreszcie wątków wręcz kryminalnych w życiorysie Zielińskiego. Wiele zauważonych wykroczeń traktowano dzięki protekcji łagodnie, ta jednak z czasem zawiodła i ostatnie lata życia kieleckiego naczelnika wypełniły nie lada kłopoty. Mimo tego szczególnego trybu urzędowania Zieliński położył istotne zasługi w zakresie opieki nad zabytkami i dbałości o estetyczny wygląd miasta. Jego staraniem uregulowano rzeczkę Silnicę, położono na głównych ulicach chodniki z płyt marmurowych, uporządkowano park miejski i założono w nim malowniczy staw, który ozdobił Zieliński ponadto piękną figurą kamienną św. Jana Nepomucena z przełomu XVIII i XIX w., dłuta rzekomo Jakuba Kornackiego, sprowadzoną z Jędrzejowa i odnowioną własnym kosztem naczelnika. Zieliński też zapewne sprowadził z Jędrzejowa dla ozdoby parku kamienne wazony klasycyzujące z końca XVIII w.

Urzędowanie rozpoczął Zieliński z dużym rozmachem, kładąc nacisk przede wszystkim na sprawę ochrony zabytków. Zajął się więc obowiązkową ich inwentaryzacją w powiecie, i to tak skutecznie, że szybko zniknęły z akt urzędowych monity w tej sprawie. Poza tym już w kwietniu 1847 roku wystosował raport do gubernatora Białoskórskiego w sprawie konserwacji byłego pałacu biskupiego w Kielcach, któremu groziła adaptacja na pomieszczenie dla sądownictwa.

Zieliński podnosił nie tylko wartość zabytku, jednego z nielicznych zachowanych w pierwotnym stanie, ale podkreślał niecelowość przebudowy pałacu. „[...] wapno – pisał – spajające mury jego, przeszło w skamieniałość zupełną, przekształcanie ich więc, wybijanie okien, drzwi, niszczenie stropów, pokładu dachowego i przeistaczanie w sposób przy odnowieniu dopełnić się mającym zaprojektowany nadweręży je zupełnie i Budowla ta, nawet w stanie dzisiejszym, byle jej główny dach nowo pokryto, zapowiadająca jeszcze długie istnienie, prócz że zostanie zeszpeconą, będzie potrzebowała nieustannie naprawy i runąć musi wkrótce koleją dawnych murów, które świętokradzko poważono się przeistaczać niebacznie [...]”. Zieliński podsunął jednocześnie projekt użytkowania odpowiednio zakonserwowanego gmachu, który mógłby jego zdaniem służyć częściowo jako archiwum lub pomieszczenia urzędnicze, a wspaniale ozdobione salony powinny by być użyte dla celów reprezentacyjnych. Dowiódł przy tym, że koszt budowy nowego gmachu dla sądu i konserwacja pałacu nie przekroczyłyby sumy 15000 rub. przeznaczonej na przebudowę pałacu. Zapobiegliwość Zielińskiego połączona z właściwą argumentacją, opartą na znajomości urzędowej procedury i psychiki urzędniczej, odniosła pozytywny skutek, dzięki czemu zabytek został ocalony.

1 czerwca 1847 roku wydzierżawił Zieliński od rządu posesję przy ul. Zamkowej 6, wpłacając tytułem wkupnego 231 rub. 44 kop. oraz zobowiązując się do rocznej opłaty 57 rub. 86 kop. tytułem dzierżawy wieczystej. Odtąd będzie się do końca życia zajmował remontem, rozbudowywaniem i upiększaniem swego domu-muzeum.

18 grudnia 1851 roku Zieliński otrzymał tytuł radcy dworu za gorliwość w służbie. Było to już jednak ostatnie wyróżnienie. Po tej dacie urzędnicza kariera Zielińskiego uległa wyraźnie zahamowaniu w wyniku uwikłania się w szereg niejasnych sytuacji. Podjęte w roku 1852 starania o nagrodę za dwudziestoletnią nienaganną służbę skończyły się fiaskiem. Mimo pozytywnej opinii warszawskiego oberpolicmajstra Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych odpowiedziała 14 grudnia 1852 roku odmownie z uwagi na to, że Zieliński „pozostaje pod śledztwem”. Chodziło o jakieś nadużycia powstałe być może z niedopatrzenia, przy urządzaniu kanału w Kielcach (mowa chyba o stawie w parku). Zieliński został w wyniku śledztwa uniewinniony przez Paskiewicza ze względu na dotychczasowe zasługi oraz brak osobistych korzyści i skazany tylko na zapłacenie kosztów śledztwa w wysokości 344 rub. i 79 kop.

Z biegiem lat – przy nieustającej, a nawet wzmożonej działalności kolekcjonerskiej i udziale w życiu kulturalnym – mnożą się kłopoty finansowe, jak świadczy pismo gubernatora radomskiego z 22 maja 1855 roku, polecające Zielińskiemu zapłacenie kosztów wymienionego śledztwa z własnych funduszy, „gdyż pensja jego na inne pretensje jest zajęta”. Podjęte w 1856 roku starania o awans na zasadzie wysługi lat nie dały w tym kontekście rezultatu. Zieliński otrzymał tylko 7 września 1856 roku niewiele znaczący medal brązowy, wybity na pamiątkę wojny lat 1853-1856.

Od 1853 roku zaczęty się też kłopoty zdrowotne. 2 września tego roku prosił Zieliński o ośmiodniowy urlop „dla poratowania zdrowia cierpieniami artretycznymi mocno nadwątlonego”, w lutym zaś następnego roku przedstawił władzy świadectwo lekarskie stwierdzające kilkuletnią chorobę artretyczną i zalecające wyjazd „do wód trenczyńskich”. W 1856 roku w wyniku trudności paszportowych, nie mogąc skorzystać z zezwolenia na planowany trzymiesięczny wyjazd zdrowotny do Hamburga i Akwizgranu, zadowolił się dwudziestodniowym pobytem w Solcu w lipcu i sierpniu tego roku.

W połowie 1857 roku nastąpiła ostateczna klęska, która pociągnęła za sobą lawinę wypadków, nękających Zielińskiego nieustannie przez ostatni rok życia. W sposób szczególny uderza następstwo zdarzeń: załamanie się kariery Zielińskiego bezpośrednio niemal po śmierci Paskiewicza, który umarł w 1856 roku, i po zniknięciu z warszawskiego horyzontu głównego, jak się zdaje, protektora Zielińskiego, Storożenki, który zmarł w 1857 roku, zwichnąwszy przedtem własną karierę na – zdawało się – niezawodnym łapowniczym systemie. Od 1855 roku zabrakło również życzliwego Zielińskiemu miejscowego zwierzchnika w osobie radomskiego gubernatora i kolekcjonera, Edwarda Białoskórskiego, który osiadł w Warszawie jako prezes Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego.

3 lipca 1857 roku burmistrz Kielc, Jurgaszko, złożył gubernatorowi radomskiemu raport, z którego wynikało niedwuznacznie istnienie od kilku lat w działalności Zielińskiego osobliwej afery. Mianowicie w wyniku śledztwa, wszczętego z nakazu namiestnika Królestwa 20 lipca tego roku, okazało się, że Zieliński ukrywał od 1853 roku niejakiego Józefa Fruzińskiego, skazanego 30 grudnia 1852 roku wyrokiem Kieleckiego Sądu Policji Poprawczej na oddanie do wojska lub do rot aresztanckich, rzekomo za kradzież dokonaną w Warszawie w 1848 roku i za nielegalne przekroczenie granicy. Zieliński osobiście pokwitował nadzorcy więzienia, Maternickiemu, odbiór więźnia dla szybszego, jak sugerował, załatwienia sprawy. Zamiast jednak wyekspediować Fruzińskiego zgodnie z wyrokiem, zatrudnił go od początku 1853 roku, bez odpowiednich, wymaganych dokumentów, w Biurze Powiatu jako dziennikarza i ekspedytora. Trzymając Fruzińskiego na tym stanowisku miał go używać do popełniania nadużyć na mieszkańcach, to jest ściągania łapówek, na czym sam Fruzinski miał się dorobić tzw. kolonii. Postarał się jednocześnie Zieliński o zniszczenie akt śledztwa, wydarcie odpowiednich kart z sentencjonariusza wyroków oraz o przeniesienie do Warszawy Maternickiego i dwóch innych pracowników więzienia – pisarza i strażnika Michalskich. Jak świadczy data i okoliczności przestępstwa, mógł Zieliński uratować emisariusza politycznego, a ceną wolności mogła być pomoc w drobnych nadużyciach zawsze potrzebującego pieniędzy na cele kolekcjonerskie naczelnika. Trudno tu o sąd całkowicie pewny, tym bardziej, że przychylni zapewne Zielińskiemu urzędnicy magistratu „niedbale zebrali” akta przy aresztowaniu Fruzińskiego 30 maja 1857 roku. W toku śledztwa Wydział Administracyjny Guberni Radomskiej wystąpił 9 stycznia 1858 roku z wnioskiem do Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych o uchylenie mimo wszystko odpowiedzialności sądowej Zielińskiego z uwagi na trzydziestoczteroletnią służbę, proponując jedynie skazanie go na zapłacenie kosztów śledztwa i współodpowiedzialność z Fruzińskim za nadużycia oraz przeniesienie na inną posadę, „gdyż pozostawanie na obecnie zajmowanej wśród zbiegu tylu niekorzystnych o działaniach jego okoliczności nie rokuje nadziei, aby służba w powiecie mogła na przyszłość należycie być kierowaną i nieodłączna od urzędu naczelnika powiatu powaga utrzymana”.Zieliński, załamany wypadkami, nosił się już w 1857 roku z zamiarem darowania zbiorów krajowi, zastanawiając się również nad ewentualnością sprzedaży całości. 9 stycznia 1858 roku przepisał prawa dzierżawy domu na żonę, motywując to postanowienie faktem, że suma na wkupne oraz koszta odnowienia domu były ponoszone z jej funduszów. Wreszcie 27 marca, leżąc już ciężko chory, zapisał testamentem na własność cały zbiór, z obowiązkiem spłacenia długów, dalekiemu krewnemu, Aleksandrowi Bronikowskiemu, obrońcy prokuratorii kieleckiej, „bo spodziewam się – uzasadniał w testamencie – że przez niego ku użytkowaniu publicznemu posłuży”. Dom i sprzęty gospodarskie zapisał żonie. Dwudziestodniowego urlopu, który przeznaczał na wyjazd do Wiednia, Drezna i Krakowa dla porady lekarskiej, nie zdążył już wykorzystać.

Zmarł 18 czerwca 1858 roku o godzinie 17:30 w pawilonie przeznaczonym dla artystów, w pokoju wychodzącym na park, dokąd kazał się przenieść w ostatnich tygodniach życia. 21 czerwca odbył się uroczysty pogrzeb z udziałem przyjaciół i tłumów mieszkańców miasta. „Żal i smutek malujący się na twarzach obecnych, był najlepszym świadectwem, ilu miał przyjaciół i życzliwych, był najlepszym hołdem jego pamięci”. 29 października wdowa przewiozła ciało na cmentarz Powązkowski w Warszawie, prowadząc jednocześnie starania o wzniesienie pomnika. Wobec zniszczenia archiwaliów cmentarza trudno dziś stwierdzić, czy zamiar ten został zrealizowany. W związku z poszukiwaniem kandydata na następcę Zielińskiego Gubernia Radomska tak podsumowała jego działalność urzędową: „Służba w biurze powiatu kieleckiego pod względem polepszenia wymagać będzie wielu trudów i znajomości przepisów”.

Inwentarzem urzędowym z 20 lipca, sporządzonym po śmierci Zielińskiego, oszacowano pozostały po nim majątek w ruchomościach na 14089 rub. 68 kop., z czego na urządzenie domu przypadło 1516 rub. 32 kop., na Oddział zaś II – Muzeum 12573 rub. 32 kop., z czego na samą galerię obrazów 10638 rub.; była to suma oczywiście zbyt niska w stosunku do rzeczywistej wartości zbioru, ale została tak właśnie skalkulowana, zapewne z uwagi na podatek spadkowy.

Dalsze losy spłat długów, różnorakich należności po śmierci Zielińskiego ciągnęły się jeszcze latami. W związku z komplikacjami spadkowymi zbiory (nienaruszone) znajdowały się pod ścisłym nadzorem policji od 1862 roku. Trudno jest jednak ustalić kiedy rozpoczęto ich licytację na pokrycie ustalonych przez sąd długów – jedno jest pewne, że z chwilą przewiezienia ich do Warszawy w latach 1869-1871 zbiory uległy rozproszeniu, jedynie 63 obiekty weszły w skład kolekcji muzealnych. Wybrane obrazy znajdujące się w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach.

Opracowano na podstawie:
Irena Jakimowicz Tomasz Zieliński. Kolekcjoner i mecenas
Z. N. im. Ossolińskich, WPAN 1973